Macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut. Het is haast een natuurwet. De wereldgeschiedenis is geplaveid met krankzinnige en excentrieke heersers die hun macht misbruikt hebben om de grootste wreedheden aan te richten. Miljoenen mensen hebben de gruwel van deze almachtige dictators moeten ondergaan. Teveel macht in handen van een persoon is daarom geen goed idee. Mensen zijn tenslotte mensen. Machtsconcentratie leidt maar al te vaak tot machtsmisbruik.
Wanneer we het risico op machtsmisbruik willen beperken kan dat op 2 manieren:
1) Macht verdelen.
Het verdelen van macht over meerdere personen vergroot de kans dat de beslissing een meerderheid ten goede komt en verkleint de impact van mogelijk machtsmisbruik. In het ideale geval wordt de macht gelijk verdeeld over de hele groep, zoals bij een referendum bijvoorbeeld.
2) Macht controleren.
Vaak is het gelijk verdelen van de macht over de hele groep onpraktisch of niet efficiënt. Dan moet er toch iemand aangeduid worden die de macht krijgt om bepaalde keuzes te maken voor de hele groep: een machthebber. En om machtsmisbruik te vermijden wordt er dan een controle geïnstalleerd. Deze controle moet de groep toelaten om de machtsuitoefening te controleren en de toegewezen macht weer te ontnemen wanneer het misloopt.
In beide gevallen ligt de uiteindelijke macht bij de groep of bij het volk en dat noemen we democratie.
Macht verdelen en controleren
Het verdelen van macht kan op uiteenlopende manieren gebeuren. Een klassiek voorbeeld is de verdeling van macht via democratische verkiezingen. Elke burger krijgt via zijn stem een klein stukje macht toebedeeld. Ook de scheiding der machten is een typisch voorbeeld. Door verantwoordelijkheden te verdelen over het parlement, de regering en de rechterlijke macht, wordt een al te grote machtsconcentratie vermeden. Maar er zijn nog talloze andere manieren om macht te verdelen. Enkele voorbeelden:
1) De verticale scheiding der machten waarbij bevoegdheden worden verdeeld tussen de verschillende overheden op nationaal, regionaal en lokaal niveau.
2) Referenda waarbij elke burger exact evenveel macht krijgt toebedeeld bij het nemen van een beslissing.
3) Antitrustwetgeving die bedrijven soms verplicht op te splitsen om al te grote economische machtsconcentraties te vermijden.
4) Sociale herverdeling via belastingen die economische macht herverdeelt onder de vorm van koopkracht.
Wanneer macht niet kan verdeeld worden, moet de machthebber gecontroleerd worden. Dat gebeurt typisch in controle-en toezichtsorganen zoals bijvoorbeeld het Comité P voor de controle van de politiediensten en de Nationale Bank van België voor de bankensector. Elk maatschappelijk domein heeft wel zijn eigen controleorganen, die kunnen ingrijpen daar waar het misloopt.
Een essentieel element om het verdelen en controleren van macht te doen functioneren, is de vrije beschikbaarheid van informatie. Vrije meningsuiting is daarbij van cruciaal belang. Een vrije pers moet ongehinderd kunnen berichten over hoe macht wordt uitgeoefend en gecontroleerd. Journalistieke bronnen moeten daarbij beschermd worden en openbaarheid van bestuur moet de informatie over het beleid publiek maken. Er zijn binnen een democratie dus heel wat mechanismen die bijdragen aan het verdelen en controleren van macht. Democratie is veel meer dan alleen het mogen stemmen over wie de komende tijd de wetten mag bepalen. Het is een fijnmazig web van structuren, organen en mechanismen die er voor moeten zorgen dat toevertrouwde macht maximaal wordt aangewend in het belang van de maatschappij. Daarom is een democratie nooit af. Er zijn altijd nog wel domeinen waar macht beter verdeeld en gecontroleerd kan worden.
Justitie en democratie
En hoe zit het met justitie? Ligt de uiteindelijke macht van justitie ook bij het volk? Kan een gewone burger invloed uitoefenen op de rechterlijke macht? Het democratisch gehalte van justitie is helaas zeer beperkt. Er zijn maar 2 mechanismen waarbij gewone burgers een stukje van de rechterlijke macht krijgen toebedeeld:
1) In het hof van assisen waar een volksjury een oordeel kan vellen over misdaden, politieke delicten en drukpersmisdrijven.
2) Via een burgerlijke partijstelling bij een onderzoeksrechter die een gewone burger toelaat om zelf een gerechtelijk onderzoek te starten.
En laat het nu net deze 2 zaken zijn die men al jaren probeert af te schaffen. De laatste restanten van de burgerrechtspraak die de Franse Revolutie ons heeft gebracht, worden daarmee overboord gegooid. En wat komt er voor in de plaats? Nog meer macht voor de magistratuur? Op wiens vraag eigenlijk?
Magistraten krijgen van de maatschappij onwaarschijnlijk veel macht toebedeeld. Ze worden bovendien benoemd voor het leven. En wie controleert hen? De Hoge Raad voor de Justitie? Niet echt. De HRJ heeft geen macht. Ze kan hooguit wat adviezen formuleren. Bovendien is ze grotendeels samengesteld uit magistraten. Het is weinig waarschijnlijk dat de magistraten van de HRJ zich uitspreken tegen hun collega’s wanneer hun advies toch niet bindend is. De HRJ is een tandeloze tijger.
Een corrigerende controle op justitie is dus onbestaande. En wat is het gevolg? Jean-Christophe Picard, voorzitter van de Franse anti-corruptieorganisatie Anticor, formuleert het als volgt:
« Quand personne ne contrôle, la corruption s’installe. »
Wanneer niemand controleert, installeert de corruptie zich.
Onze democratie is niet af.
#JustCorrupt
Lees ook Journalistieke discriminatie